อ่านบาลีว่า:
โก-ทัง, ทะ-เม-นะ, อุด-ฉิน-เท
ตัวอย่างแต่งกระทู้ธรรมชั้นตรี
อ่านแนวนำมาเขียนอธิบาย
โกธํ ทเมน อุจฺฉินฺเท
พึงตัดความโกรธ ด้วยความข่มใจ
บุคคลที่ถูกความโกรธครอบงำจะกระวนกระวายใจ อยู่ไม่เป็นสุข กล้าทำความผิดนานาประการ เช่น กล้าทำลายทรัพย์สินของตนเองและของคนอื่น กล้าทำร้ายคนอื่นให้ได้รับความเจ็บปวด กล้าประหัตประหารผู้อื่น หรือกล้าทำความชั่วที่คนปกติไม่ทำกัน เป็นต้น
ส่วนคำว่า ทมะ คือ ความข่มใจ เป็นธรรมที่จะกำจัดความโกรธไว้เป็นลำดับแรก คือเมื่อความโกรธเกิดขึ้นมา เราก็ใช้ทมะข่มไว้ไม่ให้ความโกรธลุกลาม ควบคุมไว้ให้อยู่ในอำนาจของเรา
เมื่อเรามีทมะประจำใจ เราก็จะรู้จักข่มใจในเมื่อความโกรธเกิดขึ้น และความโกรธจะครอบงำจิตใจของเราไม่ได้อีก เมื่อความโกรธอยู่ในความควบคุม เราจะมีสติปัญญาพอที่จะใช้ธรรมะข้ออื่นๆ มากำราบความโกรธให้เบาบางลงได้อีก
เพราะฉะนั้น ทมะ คือความข่มใจนี้ จึงเป็นปราการด่านแรกที่จะป้องกันความโกรธ ไม่ให้ลุกลามใหญ่โต เป็นธรรมะที่ควรทำให้มีในจิตใจ จะได้ใช้ข่มความโกรธเสียได้ทันท่วงที
นัย. อังคุตตรนิกาย สัตตกนิบาต
ตัวย่อสุภาษิต:
นัย- องฺ.สตฺตก. ๒๓/๑๐๐
